Pier Bergsma: De woke ynkwisysje slacht ta

Skôging

Utj. Regaad

Ik bin in leafhawwer fan it wurk fan Roald Dahl. Al soe it allinne al wêze om it taalgebrûk. Foar my leit De GFR, de ‘Grutte Freonlike Reus’, in moaie oersetting fan The Big Friendly Giant troch Martsje de Jong. De reuzen hawwe hjir nammen yn krige as De Bonkebrekker, de Famkestamper en de Minskemepper. As it oan de famylje fan Dahl en Netflix leit, sille sokke wurden earst hifke wurde moatte troch sensitivity readers, in foarm fan moderne sensuer. (‘Boeken Roald Dahl aangepast om beledigend taalgebruik’, LC 20/2)

Nije edysjes fan it wurk fan Roald Dahl binne neffens in fertsjintwurdiger fan de famylje en útjouwerij Puffin Books oanpast om se “minder offensyf en mear ynklusyf te meitsjen”. Ik freegje my ôf hoe lang oft ik myn bernsbern noch foarlêze mei út De heksen, want it taalgebrûk yn dat boek skynt de earme bernesieltjes foar altyd te bedjerren.

Dy oanfal op boeken is net nij. In jier of tsien lyn waard yn België in rjochtsaak oanspand tsjin de útjouwer fan Kuifje. De oarspronklike Frânsktalige útjefte Tin Tin au Congo, Kuifje yn Afrika, moast út de hannel, oanpast wurde of útjûn mei in warskôging fanwegen it rasisme. It is yndied in rasistysk boek. De ‘negers’ – dat meist tsjintwurdich net mear sizze – wurde delset as ûnnoazel en loai. In warskôging liket my dus needsaaklik, mar ferbiede? De Belgyske rjochter gie der net yn mei. De minsken moasten it wurk “tsjin it ljocht fan de tiid” sjen.

Der binne grinzen. It museum voor het boek ‘Meermanno-Westreenianum’ yn De Haach hie fjouwer jier lyn in nijsgjirrige útstalling oer ‘foute’ boeken mei titels as Het kerstjoodje en Tien kleine negertjes. Dat soarte fan boeken kin tsjintwurdich net mear útjûn wurde. Gelokkich mar.

Mar oerdriuw it net. Dy ‘woke’-hype treft net allinne skriuwers en útjouwers. Sa moatte strjitnammen oanpast wurde en stânbylden ferdwine. Ferline jier novimber woe in  promovenda yn Leiden in skilderij yn it universiteitsgebou út it sicht hawwe, want se waard net goed by it sjen fan sigaarsmokende wite âldere manlju. By it prachtige skilderij Therèse dreaming fan Balthus yn it MET yn New York moast ekstra útlis jûn wurde en der waard sels foar pleite om der konstant ien by te setten. It publyk soe ris skokt wurde kinne troch it ûnderbroekje fan Therèse. Ik wurd ûnderweis yn de trein net mear as ‘dame of hear’ op ’e hichte holden, mar as ‘reizger’. Soks fanwegen de kwetsberens fan guon dy’t har net man of frou fiele.

Hoe fier geane wy eins mei dat ferpopkjen fan folwoeksenen en bern. It lit my te folle tinke oan de eardere sensuer fan de roomsk-katolike tsjerke of oan ‘the newspeak’ yn it boek 1984 fan George Orwell. Dêr mei de taal allinne polityk korrekt wêze en yn oerienstimming mei wat de machthawwers fine.

Literatuer en keunst moat frij bliuwe fan sokke yngrepen. Der is wier gjin reden om Dahl oan te passen. Der leit foar de wokeynkwisysje de kommende jierren genôch te dwaan. Ik haw in pear ideeën. It liket my ta dat de mearkes fan Grimm nedich oanpast wurde moatte om fan it Alde Testamint fan de Bibel, de Koran en de Thora mar net te praten. As men teksten oanpasse of fan kritysk kommentaar foarsjen wol, dan soe dy wokesekte wol ris mei de lêste trije begjinne kinne, mar der binne se grif te skiterich foar.

De GFR wurdt útjûn troch Regaad, priis € 17,50

---

Faaks ek nijsgjirrich

Bert de Jong: Sjoernalisten as striders foar it frije wurd Sybren Singelsma: Gebrek oan macht lit Grinslân skodzje Yn it ferline kinne jo net libje: skiednis, hjoeddeistige situaasje en foarútsichten fan de ynterfryske kontakten Feie Fonyk: Delsjitte dy Teletubbies Sybren Singelsma: De takomst fan Fryslân Tjalling van der Goot: Nulmjitting Frysk yn de rjochtseal nimt it rjocht net serieus Pier Bergsma: Gemeentlik taalbelied