De sêge oer de drankduvel

Dit ferhaal spilet om 1880 hinne yn Sigerswâld, yn it easten fan Opsterlân. De minsken op ’e heide by de Beakendyk wennen yn ’e alderearmoedichste omstannichheden. Om it lijen wat fuort te moffeljen sochten ferskate manlju harren heil dan ek yn ’e kroech. No, dy wiene der genôch yn de omkriten. Foar de eigeners wie dat in moaie breawinning, mar foar de drinkers betsjutte it grutte ellinde.

Sigerswâld
’t Is kâld, de noardewyn blaast troch de beammen. Grauwe wolken driuwe lâns de himel. In famke fan sa’n jier of tolve, suterich yn ’e klean, stapt de heide oer. It jurkje is fersliten, klompen mei grutte gatten deryn en neat op ’e holle. Triennen rôlje har oer de wangen. “Mem,” snokt se, “wêrom lit mem my allinne, wat moat ik dwaan? O God, wêrom moat it no sa?”

It famke hie nei de herberch west by de Foarwurksbrêge, in hiel ein fan it heidewentsje ôf dêr’t se harren ferbliuw hiene. Se hie him dêr fûn, sjongend en sûpend tusken syn maten yn de taapkeamer, dêr’t earder bakker Egbert Foppes de Haan syn bôle en brea oan de doarpelingen ferkocht.

Hy hie har útskolden en fuortstjoerd sûnder dat se har ferhaal dwaan kinnen hie. Snokkend wie se wer ôfset, wer op hûs oan, wurch, deawurch die se de âlde doar iepen en gie yn ’e hûs op in bankje sitten. In tafel, trije stuollen en in bankje, dat wie it alle húsried. Yn ’e hoeke leine wat plankjes dêr’t har heit wat út snie om te ferkeapjen. It levere net folle op, mar sa kaam der dochs noch wat jild yn. De wyn gûlde yn ’e skoarstien boppe de âlde kachel. De roetdrippen hiene swarte triennen oer de muorren lutsen.

Antsje seach mei betrienne eagen nei har mem, dy’t tusken wat smoarge lekkens yn it bedstee lei. Dy middeis wie har mem Jantsje mei barstende pineholle op bêd krûpt. Se hie om har man raasd, se hie sa’n pine. Antsje wie by har sitten gien en hie mei gûld. Se hie de hân fan mem pakt om har te treasten, om har pine te ferlichtsjen. De pine wie sakke, en doe wie it stil wurden yn it keammerke, mem sei neat mear, mem gûlde ek net mear, se wie oan in beroerte stoarn. Dêrom wie Antsje ta de doar út gien. Se wist har gjin rie mear, heit moast komme.

En no wie se wer thús en wachte. It waard donker en it begûn te reinen. Eangstich siet se foar it stjerbêd fan har mem. It waard let… hiel let. Ynienen hearde se stimmen bûtendoar. Heit waard troch syn maten ôflevere. De doar waard iepensmiten en Jouke knoffele ta de keamer yn. Wyld seach er om him hinne. Antsje siet hielendal yninoar dûkt op ’e stoel, sa bang wie se. “Wêr is mem?”, rôp er. “O heit, mem is dea”, kriet it earme bern. Jouke seach nei syn frou dy’t bleek en kâld yn it bedstee lei. “Dea, seisto?” Hy koe it troch de drank net iens foar it ferstân krije, en hy sakke op it bankje del.

“Wat moat ik dwaan, heit,” frege se, “mem moat dochs begroeven wurde?” “Helje muoike Jel mar út it doarp,” balte er, “ik kin neat mear, ik bin ynein.” Hy flokte alderferskriklikst en sa lûd dat ús leave Hear dy bea om ferdommenis skodholjend mar wer neist him del lei. Dat soarte fan fersiken krige er al sa faak fan dy ûnnoazele lju, de ein wie derfan wei. Syn himelsouder lei der fol mei, se wisten wier net wêr’t se om fregen.

Sint-Jakobustsjerke, Sigerswâld (1908). Boarne Wikimedia Commons/Rykstsjinst Kultureel Erfgoed – CC BY-SA 4.0

It famke stode foar de twadde kear ta de doar út de donkere nacht yn, wylst har heit mei in plof fan it bankje mitere en op de smoarge flier syn dronkemansroes útsliepte. Op ’e nij yn ’e neare nacht by hurde wyn en reinich waar de heide oer, foar de twadde kear by it âlde boufallige tsjerkje lâns dat op ’e hichte stie. Se huvere doe’t se it sânpaad del moast dat der om hinne lei. Se koe net mear, se hie gjin krêft mear om fierder te gean. Har jammerklacht sûnder triennen ferwaaide yn ’e wyn. It stimke waard sêfter en al gau wie it stil, krekt sa stil as yn it lytse húske.

De oare moarns
Jouke waard wekker mei swiere pineholle. Hy seach ferbjustere om him hinne, hy lei op ’e grûn. Yn it bedstee lei syn frou kâld en stiif. Hy wie tige wiis mei har. Sûnt se him har jawurd jûn hie, hie se och sa goed foar him soarge. Se hiene bliid west doe’t se in famke krigen. As er jûns by syn baas wei thúskaam, naam er har by de earm en dan seagen se nei dat lytse popke dat fan harren beide wie. Se wiene tige lokkich mei har trijen.

Mar doe kaam it lijen. Hy krige by syn baas dien. Hy hie wat te mûlryp west en yn dy tiid fan krapte koe dat net lije. As timmerfeint hie er oars in aardich bestean opbouwe kinnen. Mar oar wurk lei net foar it opskeppen en de ponge rekke leech. En wa’t neat te dwaan hat en ferkearde freonen kriget, hinget wat op ’e brêge by it Foarwurk om. Dan is de ‘slokjeswinkel’ te tichteby. Jantsje hie oan it wurk moatten om oan iten te kommen. It leanne somtiden de muoite net. Boppedat gie it jild op ’en doer daliks nei de kroech. It húske dêr’t se yn wennen, moasten se ferlitte en in boufallige klinte op ’e heide waard harren plak. Se koene dat oernimme fan de famylje fan in âldman dy’t dêr ferstoarn wie. Jouke wie aloan djipper yn ’e ellinde sakke en no’t de frou der net mear wie, koe er syn ferwoeste libben oersjen en soe er lang om let ta ynkear komme kinne. By it lyk kamen de triennen, mar… te let?

Antsje
Boer Homme de Jong wie dy moarns betiid mei syn arbeider Klaas mei hynder en wein op ’en paad nei de Mersken, ticht by it heidefjild, om in foer gers te heljen. Oer it sânpaad dat lâns it Sint-Jakobustsjerkje rûn, hobbelen se troch wetterpuozzen en weinspoaren hinne. Dat foel net ta; it kaam op de houten tsjillen oan. ferduorjen.

It tsjerkje út de 14e begjin 15e iuw dêr’t se bylâns rieden, hie syn bêste tiid hân. Der wie net iens in toer by en de klokkestoel wie der ek al wei helle. De minsken koene it ek net mear ûnderhâlde, dat it fersutere alhiel. De mannen seagen dernei, foaral om’t master al ris warskôge hie dat it ûnderhâld tige nedich wie. Doe foel harren it each op in bondeltsje klean dat oan de kant fan it paad lei. It like wol in famke dat se dêr rûngear lizzen seagen. Kjel sprongen se fan ’e wein ôf, en wrachtich it wie sa. Kâld en stiif lei dêr in famke, ferklomme en bûten westen. “It is Antsje fan Jouke en Jantsje”, sei de boer.

“Do moast my helpe, dan bringe wy har nei de pleats.” Se goaiden gau harren jassen oer har hinne en yn tûzen hasten waard it bern nei de pleats ta brocht en doe moast de dokter helle wurde. Noch efkes kaam se by, se seach wyld om har hinne en begûn te skriemen. Se rôp: “Mem, mem is dea, se moat begroeven wurde, heit hat my stjoerd en sels leit er te sliepen.”

“Se hellet it net,” sei de dokter, “se is te fier hinne, har krêften binne op.” De boerinne pakte har hân en aaide har troch it hier en oer de holle en sei: “Stil mar, famke, it komt wol goed, mem komt by dy.” Der kaam in glimke op har antlit, se waard rêstich en flústere: “Mem komt… mem komt… It komt goed!” En wylst boerinne Grytsje har hân fêsthold, suchte se noch ien kear en doe wie it dien. Mem kaam net by har, mar sy gie nei mem ta. Djip yn it moed taast stiene de folwoeksen minsken by har stjerbêd. Sa jong noch en sa’n lijen en ellinde yn har koarte libben meimakke.

Doe’t de arbeider ûnderweis wie nei Jouke, kaam dy krekt it sânpaad del. “Do moast meikomme”, sei Klaas. Hy wie dermei oan. De boer en de frou moasten it mar sizze. “Is Antsje by jimme?”, frege Jouke. Klaas joech gjin antwurd, hy wist net wat er sizze moast. En doe’t se by de pleats oankamen, fertelde de boerinne wat der bard wie. Jouke fleach ta it hûs yn en gie by it lykje sitten. Hy rôp hieltyd mar wer: “Te let, te let.”

Trije dagen letter trape in lytse staasje nei it tsjerkhôf ta. Twa noch jonge libbens, slachtoffers fan ’e drank, waarden te hôf brocht. Op it tsjerkhôf wiene, yn it stikje heide dat dêr noch wie, twa grêven neistinoar groeven en wylst master, de foarsjonger, in ferske ynsette, sakken de beide kisten ien foar ien de sânige grûn yn. Nei ôfrin wie der gjin kofje en ek gjin koeke. It wie in beïerdiging fan de earmesoarch.

Doe’t de minsken in wike letter op wei nei it tsjerkje wiene, seagen se by de yngong ferheard nei boppen. It duorre net lang of it hiele tsjerkefolk stie nei it houten boerd te sjen dat dêr hong. (It wie itselde hout as de trije plankjes dy’t yn it keetsje fan Jouke en Jantsje lein hiene). Der stie:

Foto: © Henk F. Hansma

Wa’t dat makke hie is nea bekend wurden, mar de minsken hiene der sa harren gedachten oer.

Yn 1909 is it Sint-Jakobustsjerkje ôfbrutsen en dêr stiet no noch in baarhúske, boud fan de âlde kleastermoppen, dêr’t eartiids ek it tsjerkje fan boud wie. Sels ha ik der ek west en ik ha it hôf oersjoen mei de âlde stiennen, de grutte beam efter it baarhúske en ik haw de tinkstien yn de muorre sjoen dêr’t 1914 op stiet. Hjoed-de-dei is de tekst op it houten boerd noch te lêzen by it nije tsjerkje oan de Binnenwei te Sigerswâld.

© Henk F. Hansma, De Himrik

Mei tank oan B.B. Hartstra. It ferhaal is yn De Woudklank fan 12 jannewaris 2012 publisearre.

---

Faaks ek nijsgjirrich

It ferset fan Ketlik yn de Twadde Wrâldoarloch In fûleindich konflikt yn Nijhoarne eartiids Ungetiidzjen eartiids (ferhaal) Frachtriders yn Fryslân Frachtriders yn Fryslân (ferhaal) Earm jonkje – in âld sinteklaasferske Jan Bleatekop (ferhaal)