Briefkje oer taal (33)

Jan Breimer reagearret op Ed Knotter syn brief (sjoch Briefkje oer taal (32) | It Nijs)

Bêste Ed,

Ik tocht noch efkes nei oer dat nuvere ferskynsel dat Hollanners leaver ‘gehad’ sizze as ‘gekregen’. Yn it Frysk lykje we mear each en ear te hawwen foar de beweging dy’t yn krijen sit. Krije kin foar mear bewegingen as it yn ûntfangst nimmen brûkt wurde. Tink mar oan: ‘Wolsto de sûker efkes krije?’, ‘Ik sil de krante út de brievebus krije’ en ‘Krij mar in stoel’. Yn dy gefallen giet it om in eigen aktiviteit. Ik hearde ris fan in jonkje dat de telefoan oannommen hie en de fraach “Is jim heit ek thús?” beäntwurde mei: “Jawol, ik sil him efkes krije.” Hy hie it hást begrepen; as er witten hie dat sok krijen gelyk oan pakken stiet, hie er it sa net sein.

Wy hawwe ek útdrukkingen mei krijen lykas it wei krije (kjeld skypje), it net by jin weikrije kinne (it net ferjitte kinne), it net goed krije kinne (der gjin frede mei hawwe), en it hat dêr en dêrmei te krijen (te meitsjen). Sokke útdrukkingen binne net letterlik yn it Hollânsk oer te setten, mar der binne ek in protte mei krijen dêr’t dat wol mei kin.

Doe’t ik de earste sin fan dizze brief typte, stie sizze hielendal efteroan. Doe betocht ik dat minsken dy’t by as it earst oan de betsjutting of tinke, dy sin maklik oars begripe kinne as dat er bedoeld is. Dêrom dat ik de folchoarder fan wurden doe wat feroare haw. In moai foarbyld seach ik fan ’e wike: “Brûkte er de linkerhân as de rjochter?” Der waard frege oft er it mei de linker- of mei de rjochterhân die, mar der is ek wat oars yn te hearren. Dat hoech ik hjir net út te lizzen. Dat skriuwen fan as wylst der of mei bedoeld wurdt, ropt gauris misferstannen op. Ik seach it ris yn in rou-advertinsje stean dêr’t it maklik ferkeard yn útlein wurde koe.

Mei of kinne de minsken der lykwols ek wat fan! Net allinne yn it Frysk trouwens. Yn in opsomming fan ien of mear saken wurdt faak foar it lêste ûnderdiel of set wylst it en wêze moat. Koartlyn seach ik yn in nijsberjocht ‘Europeesk hânfêst foar regionale talen of talen fan minderheden’. Yn de namme fan dat hânfêst stiet net of mar en, en dat is mar goed ek; it soe mar oanlieding ta eigenwille jaan. Der wurdt soms net goed neitocht. Yn ‘wy koene kieze út trije neigesetsjes: yochert, fla en sûpenbrij’ is en de iennige mooglikheid. Yn ‘hy wist net wat er nimme soe: bier, in slokje of wyn’ kin of allinne mar goed wêze. Foar wa’t deroer neitinkt is it net lestich.

By eintsjebeslút in oar foarbyld fan in kwestje dêr’t it ferstân by brûkt wurde moat. Moatte we moatst of moast skriuwe? Yn de notiid fan moatte is it: ik moat, do moatst, hy moat, wy, jimme en sy moatte. Yn de doetiid: ik moast, do moast, hy moast, wy, jimme en sy moasten. Omdat de t yn ‘moatst’ (fan de notiid) net te hearren is, wurdt er by it skriuwen ek maklik weilitten, mar sa’n oanpassing oan de sprektaal kin misferstannen jaan. Yn de doetiid (“moast fierwei komme?”) heart gjin t. Gelokkich dat de foarkarswurdlist fan Frysker by de tiidwurden alle ferbûgingsfoarmen sjen lit!

Mei freonlike groetnis,

Jan